Η πολύπλοκη διαδικασία λήψης αποφάσεων, το γεωπολιτικό περιβάλλον, οι εξελίξεις στο τεχνολογικό πεδίο και τα αντικρουόμενα συμφέροντα διαφόρων ομάδων πίεσης θέτουν δυσκολίες στο εγχείρημα του ψηφιακού ευρώ. Αλήθεια, τι σχέδια έχετε για το 2029;
Μία κάποια πρόοδος σημειώθηκε κατά τη συνεδρίαση του Eurogroup στην Κοπεγχάγη στις 19 Σεπτεμβρίου, αλλά, αν εξαιρέσουμε όσους συμμετείχαν στη συνεδρίαση, ουδείς άλλος είναι σε θέση να γνωρίζει ποια ακριβώς ήταν αυτή η πρόοδος.
«Οι υπουργοί συμφώνησαν στις πολιτικές κατευθύνσεις για το θεσμικό πλαίσιο σχετικά με το ανώτατο ποσό διακράτησης και την τελική έκδοση του ψηφιακού ευρώ», αναφέρεται στο σχετικό ανακοινωθέν και η μετάφραση σε όσο το δυνατόν πιο απλά ελληνικά είναι ότι τα μέλη του Eurogroup συμφώνησαν ότι το ψηφιακό πορτοφόλι στο οποίο θα «αποθηκεύουμε» τα ψηφιακά μας ευρώ θα έχει μια συγκεκριμένη χωρητικότητα. Ποια είναι αυτή; Άγνωστη, αλλά αν κρίνουμε με βάση εκτιμήσεις και δημοσιεύματα του σχετικά κοντινού παρελθόντος, το ανώτατο ποσό δεν θα υπερβαίνει σε καμία περίπτωση τα 3.000 ευρώ.
Πίσω από αυτό το ποσό (το οποίο είναι ενδεικτικό, καθώς το τελικό μπορεί να είναι διαφορετικό) κρύβονται ουκ ολίγες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις. Το ψηφιακό ευρώ χαλάει συνήθειες και δημιουργεί έναν ανταγωνισμό που δεν περίμεναν οι εμπορικές τράπεζες.
Γιατί ανησυχούν οι τράπεζες;
Ήδη από το 2023, όταν η ΕΚΤ άρχισε να διατυπώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια τα σχέδιά της για μια ψηφιακή εκδοχή του ευρώ, υπήρξαν ανησυχίες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το ψηφιακό ευρώ δεν είναι παρά μια μορφή μετρητών και τα μετρητά είναι εκτός τραπεζικού συστήματος. Μπορεί να βρίσκονται σε τσέπες ή σε… στρώματα και, φυσικά, λόγω της θέσης στην οποία βρίσκονται δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε χρηματοδοτήσεις. Κοινώς, δεν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν οι τράπεζες για να δώσουν δάνεια. Το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να είναι το ίδιο. Ακόμα χειρότερα, μιας και εδώ μιλάμε για μια άυλη μορφή χρήματος, η μεταφορά χρημάτων από έναν τραπεζικό λογαριασμό σε ένα ψηφιακό πορτοφόλι θα είναι υπόθεση μερικών κλικ, χωρίς να χρειάζεται αναμονή σε γκισέ ή ΑΤΜ.
Ο κίνδυνος ενός αθόρυβου bank run, όπου οι καταθέτες αποσύρουν χρήματα από τις τράπεζες για να τα κατευθύνουν στο ψηφιακό του πορτοφόλι προκάλεσαν ρίγη στα τραπεζικά στελέχη. Ρίγη ανησυχίας, όχι συγκίνησης.
Ένα δεύτερο σημείο που προκάλεσε επίσης ανησυχία στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ότι το ψηφιακό ευρώ ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και όχι από τις εμπορικές τράπεζες ή από τρίτους όπως είναι η Visa και η MasterCard. Έως σήμερα, η ΕΚΤ δεν έχει καμία άμεση επαφή με την καθημερινότητα των πολιτών, ξαφνικά όμως βρίσκεται να λειτουργεί ένα σύστημα που θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε και ως σύστημα παράλληλων πληρωμών. Σήμερα, σε μια συναλλαγή με κάρτα μεσολαβούν ενδιάμεσοι που λαμβάνουν κάποια προμήθεια. Η τράπεζα που εξέδωσε την κάρτα, η τράπεζα του εμπόρου στο κατάστημα του οποίου γίνεται η συναλλαγή, η Visa ή η MasterCard, οι τεχνολογικοί ενδιάμεσοι που εξασφαλίζουν την ακεραιότητα της συναλλαγής, όλοι αυτοί λαμβάνουν μια προμήθεια. Αντίθετα, στο ψηφιακό ευρώ (όπως και στα μετρητά) η συναλλαγή γίνεται απευθείας μεταξύ πωλητή και αγοραστή. Δεν μεσολαβούν ενδιάμεσοι και αυτό δεν αρέσει σε πολλούς. Στο Eurogroup επιτεύχθηκε μια ακόμη συμβιβαστική συμφωνία: Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συμφωνήσουν με την ΕΚΤ για το λανσάρισμα του ψηφιακού ευρώ. Έτσι, σε αυτόν τον γύρο αναμέτρησης, οι πολιτικοί επικράτησαν των τεχνοκρατών, οι οποίοι μαζί με την υπόλοιπη επιχειρηματολογία τους περί χρηματοοικονομικής ανεξαρτησίας της Ευρώπης και αποσύνδεσής της από τα συστήματα πληρωμών των (ως επί το πλείστον αμερικανικών) εταιρειών τονίζουν και ένα ακόμα σημείο – αυτό της ασφάλειας.
Τεχνικές και… πολιτικές προκλήσεις
Διάφορα περιστατικά που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια σε διάφορα σημεία στην Ευρώπη, έχουν δείξει την ανάγκη να υπάρχουν αξιόπιστες υποδομές και -κυρίως- αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις. Το μπλακάουτ που σημειώθηκε στην Ιβηρική τον περασμένο Απρίλιο έθεσε εκτός μάχης και τα συστήματα πληρωμών και ανέδειξαν τη σημασία των μετρητών. Χώρες όπως η Σουηδία καλούν τους πολίτες τους να διατηρούν ένα ποσό σε μετρητά στο σπίτι τους για την κάλυψη των βασικών αναγκών. Στη Γερμανία, η ομοσπονδιακή τράπεζα διαπίστωσε ότι κατά μέσο όρο οι πολίτες της χώρας διατηρούν 1.364 σε μετρητά είτε στο σπίτι είτε σε κάποια τραπεζική θυρίδα. Αν και η έρευνα είναι του 2020, λίγα πράγματα πρέπει να έχουν αλλάξει στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης όπου η φράση «τα μετρητά είναι βασιλιάς» είναι, ιστορικά, κομμάτι της καθημερινότητας. Θεωρητικά, η Γερμανία θα μπορούσε να είναι έτοιμη για το άλμα στο ψηφιακό ευρώ, αν και είναι επίσης μια από τις πιο επιφυλακτικές χώρες απέναντι σε ο,τιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί ότι μπορεί να υπονομεύσει την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Προσπαθώντας να διασκεδάσει τις ανησυχίες των Γερμανών (και πολλών ακόμα), η ΕΚΤ υπογραμμίζει ότι η ασφάλεια των συναλλαγών είναι ακρογωνιαίος λίθος του σχεδιασμού της μαζί με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Επισημαίνει επίσης ότι το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να είναι διαθέσιμο και σε offline συναλλαγές, χωρίς δηλαδή να απαιτείται παρουσία του διαδικτύου. Το ίδιο θέλουν και οι πολίτες που έχουν ερωτηθεί. Τεχνολογικά, άλλωστε, υπάρχουν λύσεις ώστε το ψηφιακό ευρώ να χρησιμοποιείται με την ευκολία των κλασικών μετρητών στις καθημερινές συναλλαγές.
Υπάρχει κάτι άλλο; Βεβαίως, ο ανταγωνισμός. Στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση Τραμπ έχει δώσει ώθηση στα κρυπτονομίσματα, φροντίζοντας μάλιστα να απαγορεύσει στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα κάθε σκέψη για τη δημιουργία ψηφιακού δολαρίου. Ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός παραδοσιακών χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων δημιουργούν επενδυτικά προϊόντα που βασίζονται σε διάφορα κρυπτοστοιχεία. Το παράδειγμά τους ακολουθούν και ευρωπαϊκές τράπεζες. Αν, οι πολίτες στραφούν προς τα stablecoins ή άλλες μορφές κρυπτονομισμάτων τι νόημα άραγε θα έχει ένα ψηφιακό ευρώ;
Μια επιπλέον παράμετρος έχει να κάνει με ένα σοβαρό τεχνικό θέμα, την επαλήθευση των συναλλαγών. Η τεχνολογία blockchain εμφανίζεται εδώ ως μονόδρομος και η ΕΚΤ μπορεί είτε να δημιουργήσει ένα δικό της σύστημα είτε να βασιστεί σε ένα υφιστάμενο. Οι Financial Times έγραφαν τον περασμένο Αύγουστο ότι η ΕΚΤ μελετούσε τα δίκτυα του Ethereum ή του Solana. Κάτι τέτοιο είναι προφανές ότι θα δώσει τεράστια ώθηση σε μερικούς από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους του οικοσυστήματος των κρυπτονομισμάτων. Το θέμα είναι αν επιθυμεί κάτι τέτοιο η ΕΚΤ. Ουσιαστικά, το θέμα εδώ δεν είναι τεχνικό αλλά πολιτικό.
Τα πρόσωπα του ψηφιακού ευρώ
Στο ευρωπαϊκό περιβάλλον υπάρχουν αρκετοί που κινούνται στο προσκήνιο ή το παρασκήνιο υπέρ ή… όχι και τόσο υπέρ του ψηφιακού ευρώ. Αυτοί είναι οι σημαντικότεροι:
Christine Lagarde, η επικεφαλής
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) θεωρεί ότι το ψηφιακό ευρώ είναι εργαλείο για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας της Ευρώπης. Τον περασμένο Ιούλιο και κατά την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τη συνεδρίαση του Δ.Σ. της ΕΚΤ, η Lagarde τόνισε ότι «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι λαμβάνουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία και τη διατήρηση του νομίσματός μας. Είμαστε αποφασισμένοι να επικεντρωθούμε στην ανάπτυξη του ψηφιακού ευρώ και να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να είμαστε έτοιμοι εγκαίρως και να διαθέσουμε αυτή την ψηφιακή μορφή κυρίαρχου χρήματος στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνει αύριο, να είστε σίγουροι. Τα μετρητά θα υπάρχουν πάντα, και οι τράπεζες θα συνεχίσουν να συμμετέχουν και να διαμεσολαβούν στη διαδικασία. Ωστόσο, καθήκον μας είναι να διασφαλίσουμε ότι, καθώς οι προτιμήσεις των Ευρωπαίων εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, το ψηφιακό ευρώ θα είναι μια πιθανή πραγματικότητα». Οι προσεκτικοί αναγνώστες θα διακρίνουν την προσπάθεια της προέδρου της ΕΚΤ να διασκεδάσει τις ανησυχίες των τραπεζών, που φαίνεται να θεωρούν ότι το ψηφιακό ευρώ μπορεί να υπονομεύσει τη ρευστότητά τους. Σε κάθε περίπτωση, είναι βέβαιο ότι η Lagarde από κάποια άλλη θέση, καθώς η θητεία της στο τιμόνι της ΕΚΤ λήγει στις 31 Οκτωβρίου 2027 χωρίς δυνατότητα ανανέωσης.
Piero Cipollone, ο πρεσβευτής
Ο 63χρονος Ιταλός οικονομολόγος είναι μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ και ο αξιωματούχος που έχει τη γενική εποπτεία του εγχειρήματος για το ψηφιακό ευρώ. Είναι πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Υψηλού Επιπέδου του Ευρωσυστήματος για το Ψηφιακό Ευρώ από το 2023, ενώ από το ίδιο έτος προεδρεύει επίσης του συμβουλίου για τις λιανικές πληρωμές, καθώς και του συμβουλίου για την ανθεκτικότητα των πανευρωπαϊκών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών απέναντι σε κυβερνοεπιθέσεις. Είναι, επίσης, ο άνθρωπος που ανά τακτά χρονικά διαστήματα ενημερώνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με θέματα που σχετίζονται με το ψηφιακό ευρώ.
Paschal Donohoe, ο πολιτικός
Ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών προεδρεύει του Eurogroup από το 2020 και πλέον βρίσκεται στην τρίτη θητεία του. Εφόσον δεν υπάρξουν απρόοπτα, θα παραμείνει σε αυτή τη θέση (τουλάχιστον) έως το τέλος του 2027. Λόγω της θέσης του καλείται να συγκεράσει τις διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται εντός της ευρωζώνης σε διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένου βεβαίως του ψηφιακού ευρώ. Απηχώντας και τις θέσεις της προέδρου της ΕΚΤ, ο Donohoe επισήμανε σε άρθρο του στο Politico ότι «το ψηφιακό ευρώ δεν θα αντικαταστήσει τα μετρητά, αλλά θα προσφέρει επιπλέον επιλογές πληρωμών, διασφαλίζοντας το απόρρητο και την ασφάλεια».
Fernando Navarrete Rojas, ο αντιρρησίας
Ο Ισπανός πολιτικός εξελέγη ευρωβουλευτής το 2024, ανήκει στην κεντροδεξιά ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και έχει οριστεί ως ο εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις διαπραγματεύσεις που διεξάγονται σε πολιτικό επίπεδο για το ψηφιακό ευρώ. Η στάση του απέναντι στο εγχείρημα είναι κάπως χλιαρή και ίσως να εκφράζει τις επιφυλάξεις μέρους του χρηματοοικονομικού συστήματος, δεδομένου ότι πριν την εκλογή του και επί έξι χρόνια ήταν διευθυντής ιδιαίτερο γραφείο του διοικητή της Τράπεζας της Ισπανίας. Σε παρέμβασή του τον περασμένο Ιούνιο στο Ευρωκοινοβούλιο υπογράμμισε ότι η εξάρτηση της Ευρώπης από τρίτους παρόχους πληρωμών αποτελεί οικονομική και γεωπολιτική αδυναμία που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Όμως, πρόσθεσε, η λύση δεν μπορεί να είναι ο περιορισμός της καινοτομίας σε ένα προϊόν που προκαλεί ανησυχία στους πολίτες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και εμποδίζει την εμφάνιση εναλλακτικών επιλογών. «Ας θέσουμε έναν κοινό στόχο και ας εξερευνήσουμε χωρίς φόβο τι μπορούν να προσφέρουν στους πολίτες οι διάφορες λύσεις πληρωμών», ανέφερε. Η στάση του απέναντι στο ψηφιακό ευρώ ήταν σαφής και σε δηλώσεις του στο Politico, όταν ανέφερε ότι το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί πυρηνική απειλή για τον τραπεζικό κλάδο. Σε πολυσέλιδη ανάλυσή του αναρωτήθηκε ποιο ακριβώς πρόβλημα θα λύσει το ψηφιακό ευρώ και έλαβε απάντηση από τεχνοκράτες που τάσσονται υπέρ του εγχειρήματος.
Με τα μάτια στο ημερολόγιο
Είναι εύκολο να δει κανείς ότι διαφορετικές απόψεις, η πολυπλοκότητα του εγχειρήματος, οι επιφυλάξεις των εμπορικών τραπεζών, είναι μερικοί από τους λόγους που καθυστερούν το λανσάρισμα του ψηφιακού ευρώ.
Η διαδικασία που απαιτείται για το νομοθετικό πλαίσιο είναι εκ… ευρωπαϊκής φύσεως πολύπλοκη. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ουσιαστικά οι κυβερνήσεις των κρατών μελών) έχει υποσχεθεί ότι θα ολοκληρώσει την αξιολόγηση του νομοθετικού πλαισίου εντός του έτους. Ακολούθως, το μπαλάκι επιστρέφει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για περαιτέρω επεξεργασία, διορθώσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις. Αν όλα πάνε καλά, η διαδικασία θα έχει ολοκληρωθεί στο πρώτο εξάμηνο του 2026, χωρίς να αποκλείεται μια μικρή παράταση που λόγω των θερινών διακοπών θα μεταφέρει την οριστικοποίηση αυτής της εργασίας στο φθινόπωρο του ίδιου έτους.
Από εκεί και πέρα χρειάζονται 2,5 χρόνια για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του συστήματος που θα αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά του ψηφιακού ευρώ. Χωρίς απρόοπτα, όλα αυτά σημαίνουν ότι η ιδέα που διατυπώθηκε κάπως αφηρημένα προ δεκαπενταετίας και άρχισε να διαμορφώνεται το 2023 θα πάρει σάρκα και οστά το 2029. Στην καλύτερη των περιπτώσεων…
