Πολυετείς δικαστικές διαμάχες, συμφωνίες κάτω από το τραπέζι, ιλιγγιώδη ποσά, νομικοί σύμβουλοι, λομπίστες και trolls. Πώς οι μάχες για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας επηρεάζουν την τεχνολογική εξέλιξη και χτίζουν αυτοκρατορίες;
Ο ανταγωνισμός για την τεχνολογική κυριαρχία μεταξύ των ισχυρών κρατών αλλά των μεγάλων εταιρειών του κλάδου εντείνεται διαρκώς και εξελίσσεται σε έναν ακήρυχτο –αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερα δαπανηρό, χρονοβόρο και κοπιαστικό– πόλεμο. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας είναι ένα από τα βασικότερα όπλα του πολέμου αυτού που εκτυλίσσεται σε δικαστικές αίθουσες και δικηγορικά γραφεία ανά τον πλανήτη.
Το φαινόμενο βέβαια δεν είναι καινούριο. Οι αδερφοί Ράιτ που κατοχύρωσαν πρώτοι την πατέντα του αεροπλάνου επιδόθηκαν σε έναν πολυδαίδαλο δικαστικό αγώνα προκειμένου να εμποδίσουν δυνητικούς ανταγωνιστές από το να δραστηριοποιηθούν στον κλάδο. H μάχη τους κάθε άλλο παρά επιτυχής ήταν, καθώς έσπευδαν να μηνύσουν εταιρείες και άλλους εφευρέτες που ασχολούντο με τις αερομεταφορές, με στόχο να αποκομίσουν τεράστια ποσά από τους συμβιβασμούς. Μυθιστορηματικές διαστάσεις έλαβε τόσο η δικαστική όσο και η εξωδικαστική διαμάχη του Τόμας Έντισον με άλλους εφευρέτες που ισχυρίζονταν ότι ήταν εκείνοι που πατένταραν τον ηλεκτρικό λαμπτήρα. Αξιοσημείωτη είναι και η δικαστική περιπέτεια του Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ, εφευρέτη του τηλεφώνου, η οποία διήρκεσε περισσότερα από 10 χρόνια και «απλώθηκε» σε περίπου 1.000 αγωγές και ανταγωγές.
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ήταν αναρίθμητες οι διαμάχες με επίκεντρο διπλώματα ευρεσιτεχνίας οι οποίες κατέληξαν στις δικαστικές αίθουσες, με την κορύφωση να καταγράφεται τη δεκαετία του 1980 κυρίως μεταξύ αμερικανικών και ιαπωνικών εταιρειών. Η μεγάλη έξαρση όμως καταγράφηκε μετά την εμφάνιση του smartphone με τις μικρές και μεγάλες εταιρείες του κλάδου να κονταροχτυπιούνται εντός κι εκτός δικαστηρίων επί σειρά ετών. Η επταετής διαμάχη της Apple με τη Samsung διδάσκεται ήδη σε σχολές νομικής, αλλά διαρκώς εκκινούν νέες.
Ο λόγος είναι ότι οι κολοσσοί της τεχνολογίας κατοχυρώνουν χιλιάδες πατέντες κάθε χρόνο, οι οποίες μοιραία συμπίπτουν ή προσιδιάζουν, εσκεμμένα ή μη, με τις αντίστοιχες των ανταγωνιστών τους.
Όπου υπάρχει καπνός…
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες δικαστικές διαμάχες η οποία μάλιστα οξύνεται μάλιστα τους τελευταίους μήνες έχει στο επίκεντρό της τα προϊόντα θέρμανσης καπνού (ή e-cigarettes). H Philip Morris International που εμπορεύεται τα IQOS είναι πλέον αντιμέτωπη με την προοπτική να μπλοκαριστούν οι εισαγωγές των προϊόντων της στις ΗΠΑ, έπειτα από σχετικό νομικό αίτημα της British American Tobacco. Η θυγατρική της BAT, Reynolds American, ισχυρίζεται ότι η τεχνολογία που αξιοποιείται στις συσκευές IQOS για τη θέρμανση του καπνού παραβίασε τα κατοχυρωμένα διπλώματα ευρεσιτεχνίας της. Η απόφαση αναμένεται μέσα στον Μάιο, αλλά εν τω μεταξύ αντίστοιχες υποθέσεις έχουν εκδικαστεί σε δικαστήρια άλλων χωρών.
Το ανώτατο αγγλικό δικαστήριο αποφάσισε πρόσφατα ότι τα εν λόγω διπλώματα ευρεσιτεχνίας των ΒΑΤ ήταν άκυρα, απορρίπτοντας τον ισχυρισμό της βρετανικής εταιρείας αναφορικά με την τεχνολογία θέρμανσης και όχι καύσης.
Παρότι σε αυτή την περίπτωση δεν αναφερόμαστε σε υψηλή τεχνολογία, είναι μία άκρως σημαίνουσα υπόθεση, αφενός λόγω των δισεκατομμυρίων εσόδων της συγκεκριμένης αγοράς, και αφετέρου λόγω της σημασίας της χρήσης τους στην παγκόσμια προσπάθεια για μείωση του τσιγάρου. Παράλληλα, τα προϊόντα αυτά είναι κομβικά για τη ριζική μεταμόρφωση της καπνοβιομηχανίας που λαμβάνει χώρα την τελευταία δεκαετία, σωρεύοντας εκατομμύρια επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων. Είναι άλλωστε ενδεικτικό ότι η PMI συγκαταλέγεται μεταξύ των 50 κορυφαίων εταιρειών που έχουν υποβάλει διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
Η μεγάλη αντεπίθεση από την Κίνα
Εκτός από τις μεμονωμένες εταιρείες, οι κόντρες έχουν λάβει εθνικές και υπερεθνικές διαστάσεις. Πλέον, οι δύο κυρίαρχοι μονομάχοι στον πόλεμο των πατεντών είναι εδώ η Κίνα και οι ΗΠΑ που έχουν ως διακηρυγμένο στόχο να ηγηθούν στην κούρσα της τεχνολογικής εξέλιξης. Πριν μερικούς μήνες μάλιστα, η Κίνα προσπέρασε τις ΗΠΑ για πρώτη φορά σε συνολικό αριθμό καταθετημένων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Σημαντικό ρόλο φιλοδοξεί να παίξει και η Ευρώπη (με πρωτοπόρο τη Γερμανία), όπως και άλλες δυνάμεις που διεκδικούν μερίδιο από την πίτα που ολοένα μεγαλώνει. Βασικό πεδίο μάχης είναι προφανώς η τεχνητή νοημοσύνη με όλα τα παρακλάδια και τις απολήξεις της, όπως και όλες οι υπόλοιπες εκθετικές τεχνολογίες. Σημαντικά είναι τα μερίδια της ιατρικής τεχνολογίας, της φαρμακευτικής και της βιοτεχνολογίας. Εκρηκτική αναμένεται η αύξηση των κατατεθειμένων πατεντών που σχετίζονται με το 5G.
Από μία ανάλυση του Nikkei φαίνεται ότι σε χρονικό άξονα δεκαετίας, η Κίνα θα έχει κυριαρχήσει στις περισσότερες τεχνολογικές υποκατηγορίες. Οι κολοσσοί της τεχνολογίας Baidu και Alibaba Group αναμένεται να είναι οι σημαντικότερες εταιρείες διεθνώς από ποσοτική άποψη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι Αμερικανοί θα εξαφανιστούν από τον χάρτη. Τουναντίον, 64 από τις 100 κορυφαίες εταιρείες στην κατάθεση πατεντών θα είναι αμερικανικές, ενώ σαφές είναι το προβάδισμά τους και από άποψη ποιότητας των πατεντών.
Τα trolls των πατεντών
Μια πρακτική που εφαρμόζεται διεθνώς εδώ και αρκετά χρόνια παράλληλα με τον πόλεμο της πατέντας, αλλά το τελευταίο διάστημα έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις είναι το «patent trolling». Ουσιαστικά περιγράφει την πρακτική ορισμένων εταιρειών που στρέφονται δικαστικά έναντι άλλων εταιρειών διεκδικώντας αποζημίωση για προσβολή δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σε πολλές περιπτώσεις, αλλά όχι σε όλες, η πρακτική αυτή έχει αμιγώς κερδοσκοπικά κίνητρα, καθώς οι εταιρείες αγοράζουν σωρηδόν πατέντες, μόνο και μόνο για να προσφύγουν κατά τρίτων, αξιοποιώντας την πρόνοια των σχετικών νόμων που προστατεύουν τους κατόχους πατεντών.
Το πρόβλημα είναι αρκετά εκτεταμένο στις ΗΠΑ, παρά τις ενέργειες προ οκταετίας από την κυβέρνηση Ομπάμα, όταν επιχείρησε να ανακόψει το «κύμα» αγωγών που εκδηλωνόταν στη χώρα.
Το Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων (USPTO) των Ηνωμένων Πολιτειών ανέλαβε τότε συγκεκριμένες δράσεις που αναχαίτισαν σε κάποιο βαθμό την πληθώρα αγωγών. To βασικότερο είναι ότι απαιτεί από τον κάτοχο της πατέντας να αποκαλύψει ποιος πραγματικά θα επωφεληθεί από την αγωγή και παράλληλα να προσδιορίσει τον αρχικό κάτοχο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Κι αυτό προβλέφθηκε γιατί πολλές εταιρείες δημιουργούντο αποκλειστικά για την εκμετάλλευση των αγορασμένων πατεντών.
Το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε στο αμερικανικό Κογκρέσο στοχεύει στην παροχή ευρύτερης προστασίας σε εφευρέτες που κατέχουν τα δικά τους διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ενώ δεν προβλέπει αντίστοιχα οφέλη σε οντότητες που κατέχουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας που εφευρέθηκαν από άλλους, συμπεριλαμβανομένων και των εργοδοτών των εφευρετών. Ο νομοθέτης βέβαια προβλέπει ότι ορισμένες οντότητες όπως πανεπιστήμια και εταιρείες διεκδίκησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ενδέχεται να επιχειρήσουν να παρακάμψουν τις απαιτήσεις προκειμένου να επωφεληθούν από τον Νόμο, θεσπίζοντας επιπλέον δικλείδες, χωρίς πάντως να αποκλείεται «παραθυράκι».
Γιατί μεταναστεύουν στην Ευρώπη
Μετά το δίχτυ προστασίας που απλώθηκε στις ΗΠΑ, διαστάσεις λαμβάνει το πρόβλημα και στην Ευρώπη, όπου σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη «μεταναστεύουν» τα trolls των πατεντών. Η μελέτη εστιάζει στην έλλειψη διαφάνειας στην κατοχή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και εταιρικής ιδιοκτησίας, αλλά και στον τρόπο που αδρανείς ή εικονικές εταιρείες αποκτούν ευρωπαϊκές πατέντες, με σκοπό να τις εκμεταλλευτούν σε δικαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης – και κυρίως στη Γερμανία.
Ορισμένα μέτρα λαμβάνονται και από τις ευρωπαϊκές αρχές στο πλαίσιο των κανονισμών για τη βιομηχανική ιδιοκτησία, αλλά ακόμη και ευρωβουλευτές επισημαίνουν ότι δεν είναι αρκετές.
Γεγονός είναι πάντως ότι ο «νομιμοποιημένος εκβιασμός» έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας έναν πολυεπίπεδο γρίφο για τις νομικές υπηρεσίες των εμπλεκόμενων εταιρειών, τις δικαστικές αρχές, αλλά και τις κυβερνήσεις. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι πόροι που δαπανώνται σε δικαστικές διαμάχες είναι πολλαπλάσιες συγκριτικά με τον προϋπολογισμό για έρευνα και ανάπτυξη. To όριο που καλείται να μην ξεπεράσει η δικαιοσύνη, εντοπίζεται στη λεπτή γραμμή που χωρίζει αφενός τους πραγματικούς δημιουργούς και εφευρέτες οι οποίοι πράγματι πολλές φορές δεν μπορούν παρά να προσφύγουν δικαστικά κατά όσων καταχρώνται τη δουλειά τους, και αφετέρου όσους επιδιώκουν αποκλειστικά το κέρδος αγοράζοντας πατέντες τρίτων με αποκλειστικό στόχο να προσφύγουν δικαστικά έναντι μεγαλύτερων, συνήθως, εταιρειών. Αξιοσημείωτο δε είναι πολλές από αυτές τις διαφορές λύνονται εξωδικαστικά ή και «κάτω από το τραπέζι» προκαλώντας την οικονομική αιμορραγία αρκετών εταιρειών, ειδικά από τον κλάδο της υψηλής τεχνολογίας. Η Samsung αποφάσισε να «σκληρύνει» τη στάση της προκειμένου να αποθαρρύνει επίδοξα trolls.
Τα trolls που πλούτισαν από την Apple
Ένα δικαστήριο του Τέξας αποφάσισε τον περασμένο Οκτώβριο ότι η Apple πρέπει να καταβάλει 502,8 εκατομμύρια δολάρια στην εταιρεία VirnetX, μόνο και μόνο για μία λειτουργία των συσκευών της (τη δυνατότητα των χρηστών iOS να έχουν πρόσβαση σε σύνδεση VPN πχ στις κλήσεις με FaceTime!).
Η νομική μάχη των δύο εταιρειών για τις συγκεκριμένες πατέντες έχει ξεπεράσει τα δέκα χρόνια, και ασφαλώς θα συνεχιστεί καθώς οι δικηγόροι της Apple έχουν ασκήσει έφεση, επιμένοντας ότι τα τέσσερα επίδικα διπλώματα ευρεσιτεχνίας δεν σχετίζονται με τις συγκεκριμένες λειτουργίες των προϊόντων. Παρότι η VirnetX έχει υιοθετήσει το σύνολο των πρακτικών των trolls της πατέντας, οι εκπρόσωποί της αρνούνται τον χαρακτηρισμό.
Όπως το Risk
Αρκετοί βέβαια επισημαίνουν ότι ο τρόπος που είναι σχεδιασμένο το σύστημα πατεντών ευνοεί αντίστοιχες πρακτικές, με αποτέλεσμα αντί να ενθαρρύνεται η πραγματική καινοτομία, να καταπνίγεται.
Μία ενδιαφέρουσα παρομοίωση του πολέμου των πατεντών με το επιτραπέζιο παιχνίδι Risk κάνει η συγγραφέας και ερευνήτρια Λία Σέιβερ.
Στο παιχνίδι, οι ανταγωνιστές συγκεντρώνουν στρατηγικά πλεονεκτήματα και, στη συνέχεια, στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου στη μάχη για παγκόσμια κυριαρχία. «Ομοίως, καινοτόμες εταιρείες τεχνολογίας συγκεντρώνουν χαρτοφυλάκια διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, αρχικά για αμυντικούς σκοπούς στο πλαίσιο ενός δυναμικού και ανταγωνιστικού πεδίου» γράφει χαρακτηριστικά. «Καθώς μια βιομηχανία ωριμάζει, ωστόσο, οι κυρίαρχοι παίκτες μετατρέπουν τις ασπίδες τους σε όπλα προκειμένου να εξαλείψουν τον ανταγωνισμό τους». Όπως όμως συνέβη με τον ανταγωνισμό του 19ου αιώνα για τον έλεγχο του λαμπτήρα, ο νέος πόλεμος της πατέντας για τον έλεγχο του smartphone, ενδέχεται να απειλήσει το μέλλον της καινοτομίας. Θα το επιτρέψουμε;
