Πώς θα μοιάζει ο άνθρωπος του μέλλοντος

Το χρονολόγιο της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους θα μπορούσε να συνοψιστεί αλληγορικά στο παρακάτω ανέκδοτο: 
-Τι είπε ο βαριεστημένος παλαιοντολόγος στην αγχωμένη αμοιβάδα; -«Χαλάρωσε, τα πρώτα 3,72 δισεκατομμύρια χρόνια είναι δύσκολα». 

Τόσο περίπου μας πήρε μέχρι να εξελιχθούμε από μονοκύτταρο πλαγκτόν που επέπλεε στους αρχαίους ωκεανούς, στον πρώτο ανθρωπίδα. Από εκεί και πέρα όλα συνέβησαν αστραπιαία. Χρειαστήκαμε μόλις 2,8 εκατομμύρια χρόνια για να διανύσουμε την απόσταση από τον Αυστραλοπίθηκο ως τον σύγχρονο Homo Sapiens και απ’ ό,τι φαίνεται συνεχίζουμε με το πόδι στο γκάζι. H επιστήμη έχει αποφανθεί ότι το ανθρώπινο είδος εξελίσσεται εδώ και δύο αιώνες πιο γρήγορα από ποτέ, ενώ ο ρυθμός της εξέλιξής του μοιάζει να επιταχύνεται ακόμα περισσότερο στις σύγχρονες γενιές. 

Πώς θα είμαστε, άραγε σε 2,8 εκατομμύρια χρόνια από σήμερα; Ή έστω σε ένα εκατομμύριο χρόνια ή σε μερικές εκατοντάδες δεκαετίες από σήμερα; Η πρόβλεψη για τον μακρινό χρονικό ορίζοντα είναι πρακτικά αδύνατη – το φυσικό και το τεχνητό μας περιβάλλον θα έχουν υποστεί σ’ αυτό το διάστημα μεταβολές που δεν μπορούμε σήμερα ούτε καν να διανοηθούμε και θα έχουν υποχρεώσει το είδος μας σε ανάλογες απρόβλεπτες προσαρμογές. 

Για τον πιο ταπεινό ορίζοντα του κοντινού μέλλοντος, όμως, έχουν ήδη διατυπωθεί αρκετές επιστημονικές θεωρίες. Δεν είναι όλες ενθαρρυντικές για τον Homo Futuris, αλλά τουλάχιστον εκπορεύονται από μια κοινή πηγή η οποία, υπό συνθήκες, μπορεί να είναι παρήγορη: η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους θα είναι στο εξής μια ανθρώπινη υπόθεση.

“Φτάνοντας στον 21ο αιώνα, έχουμε καταφέρει να εξουδετερώσουμε τους φυσικούς μας καταπιεστές, έχουμε προσαρμόσει το περιβάλλον στις δικές μας ανάγκες (ή στη δική μας παράνοια) και εν πολλοίς έχουμε ξεπεράσει τη Φυσική Επιλογή. Το τι θα απογίνουμε από εδώ και πέρα είναι -σε κάποιον βαθμό- στο δικό μας χέρι και στη δική μας ευθύνη.” 

Γηραιότεροι 

Στο μέλλον θα ζούμε περισσότερο, αυτό είναι βέβαιο. Και όχι στο μακρινό μέλλον – κάποια από τις αμέσως επόμενες γενιές θα κληθεί να αποφασίσει αν ο άνθρωπος πρέπει (ή αν δικαιούται) να ζει μέχρι τα 150. 

Οι φυσικοί κύκλοι της ζωής κάθε είδους διαμορφώνονται ανταποκρινόμενοι στους ρυθμούς της θνησιμότητάς του. Αυτή είναι η αιτία για την οποία τα ζώα που δεν έχουν πολλούς θηρευτές μονίμως στο κατόπι τους αναπτύσσουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Ο καρχαρίας της Γροιλανδίας, η χελώνα των Γκαλαπάγκος και η τοξοκέφαλη φάλαινα, για παράδειγμα, φτάνουν αργά στη σεξουαλική ωριμότητα, αναπαράγονται σε μεγάλη ηλικία και ζουν για αιώνες. 

Ο άνθρωπος είχε αυτήν την πολυτέλεια ακόμα και πριν αναπτύξει πολιτισμό. Στις πρωτόγονες νομαδικές κοινωνίες η νομή της τροφής διασφάλιζε ότι ακόμα και τα μέλη της κοινότητας που δεν μπορούσαν να κυνηγήσουν δεν πέθαιναν από πείνα, ενώ τα ρόπαλα, τα δόρατα και τα βέλη τούς προσέφεραν επαρκή προστασία από τους θηρευτές. Κάποιοι έφταναν να ζουν μέχρι τα 70 τους. Βεβαίως, η παιδική θνησιμότητα άγγιζε το 50%, οπότε το μέσο προσδόκιμο ζωής δεν ξεπερνούσε τα 35 χρόνια. Μ’ αυτό το προσδόκιμο, άλλωστε, πορεύθηκε η ανθρωπότητα μέχρι τον 19ο αιώνα, διανύοντας χιλιετίες φυσικών καταστροφών, επιδημιών και πολέμων. 

Στις μέρες μας, η παιδική θνησιμότητα στον αναπτυγμένο κόσμο είναι κάτω του 1% και το προσδόκιμο ζωής είναι τα 80 έτη. Ακόμα και στην Αφρική και στις αναπτυσσόμενες ασιατικές χώρες, οι άνθρωποι μπορούν να περιμένουν ότι θα ζήσουν τουλάχιστον μέχρι τα 70 τους. Ο διπλασιασμός του προσδόκιμου ζωής, βεβαίως, οφείλεται στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής και της υγείας μας, όχι στην εξελικτική διαδικασία, αλλά η αλλαγή της συνθήκης μακροπρόθεσμα κατευθύνει την εξέλιξή μας προς τη μακροζωία. Ήδη, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη ξεπερνούν τα 100 χρόνια ζωής – το καταγεγραμμένο ρεκόρ είναι τα 122. Στις ΗΠΑ, δύο επιστήμονες έχουν στοιχηματίσει ότι ο πρώτος άνθρωπος που θα φτάσει τα 150 έχει ήδη γεννηθεί. Κάποιοι άλλοι Αμερικανοί ερευνητές μπορεί και να ανακάλυψαν πρόσφατα τη θεραπεία για τον καρκίνο του εντέρου – κάθε χρόνο νικάμε όλο και περισσότερες αρρώστιες που μας σκοτώνουν. Επιπλέον, όλοι οι αρμόδιοι επιστήμονες συμφωνούν ότι η διαδικασία της γήρανσης είναι εν πολλοίς μια γονιδιακά προγραμματισμένη ρουτίνα φθοράς. Σύντομα θα μπορούμε να επιδράσουμε στη συμπεριφορά αυτών των γονιδίων-προγραμματιστών, επηρεάζοντας σημαντικά τη ροή της εξέλιξής μας. 

Ψηλότεροι 

Ο άνθρωπος ψηλώνει στο πέρασμα των εποχών. Ο Αυστραλοπίθηκος και ο homo habilis σπανίως έφταναν μέχρι τα 150 εκατοστά. Όλοι οι νεότεροι ανθρωπίδες -ο homo erectus, ο νεάντερταλ και φυσικά ο homo sapiens- είναι σαφώς ψηλότεροί του. 

Δεν υπάρχει καμία επιστημονική αμφιβολία ότι το ανθρώπινο είδος συνέχισε να ψηλώνει και στα ιστορικά χρόνια και ότι το κάνει ακόμα και στις μέρες μας. Χαρακτηριστικό θεωρείται το παράδειγμα των Ολλανδών, οι οποίοι είναι σήμερα ο ψηλότερος λαός του κόσμου. Κατά μέσο όρο, οι Ολλανδοί άνδρες φτάνουν στο 1.83, ενώ οι γυναίκες στο 1.70. Το ενδιαφέρον και αρκετά παράδοξο είναι ότι στα μέσα του 18ου αιώνα, το αντίστοιχο μέσο ύψος για τους Ολλανδούς άνδρες ήταν μόλις 1.65 (έχει υπολογιστεί με βάση τα στρατιωτικά αρχεία της εποχής). Την ίδια εποχή, οι Αμερικανοί στρατιώτες ήταν κατά μέσο όρο πέντε εκατοστά ψηλότεροι από τους Ολλανδούς (1.70). Στα 150 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τις σημερινές έρευνες, οι Ολλανδοί φαίνεται να έχουν πάρει μεσοσταθμικά 20cm ύψους, ενώ Αμερικανοί μόλις έξι εκατοστά.

Οι ερευνητές έχουν αποφανθεί ότι αυτή η τεράστια εξελικτική διαφορά δεν οφείλεται τόσο σε περιβαλλοντικούς παράγοντες (διατροφική ποιότητα και επάρκεια, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας κλπ), όσο στη Φυσική Επιλογή. Πολύ απλά, οι Ολλανδέζες προτιμούσαν τους ψηλότερους άνδρες για σεξουαλικούς συντρόφους, με αποτέλεσμα οι ψηλότεροι Ολλανδοί να γεννούν περισσότερα παιδιά από τους κοντύτερους συμπατριώτες τους. Σταδιακά -και φυσικά πλέον- οι νεότερες γενιές των Ολλανδών εμφανίζονταν όλο και ψηλότερες από τις παλαιότερες. 

Μια ακόμα επιστημονική βεβαιότητα είναι ότι ο σκελετός μας θα γίνεται όλο κι ελαφρύτερος, ενώ παράλληλα θα συρρικνώνεται η μυϊκή μας μάζα. Αυτές είναι αλλαγές που συμβαίνουν εδώ και χιλιάδες χρόνια στο σώμα μας, από τότε που η ανακάλυψη της γεωργίας και η κτηνοτροφία μας απάλλαξαν από το καθημερινό άχθος του κυνηγιού για την εξασφάλιση της τροφής μας. Η χρήση όλο και πιο εξελιγμένων μηχανημάτων και εργαλείων που κάνουν τις δουλειές για μας, επιταχύνει αυτή τη διαδικασία μείωσης της σωματικής μας ρώμης τους τελευταίους αιώνες. 

Σημαντική συρρίκνωση έχει καταγραφεί και στο μέγεθος των δοντιών μας, αλλά και στις διαστάσεις των γνάθων μας. Κάποτε χρειαζόμασταν δυνατά σαγόνια και πανίσχυρους τραπεζίτες για να αλέθουμε τις σκληρές φλούδες και ρίζες που αποτελούσαν βασικά στοιχεία της καθημερινής μας δίαιτας. Σήμερα τρώμε κατά βάση μαγειρεμένες ή επεξεργασμένες τροφές και η οδοντοστοιχία μας έχει ήδη προσαρμοστεί στη σύγχρονη διατροφή: πολλοί ενήλικες γύρω μας δεν θα αποκτήσουν ποτέ φρονιμίτες ή θα χρειαστεί να τους αφαιρέσουν χειρουργικά επειδή δεν θα χωράνε να αναπτυχθούν φυσιολογικά στο στόμα τους και θα πιέζουν τα διπλανά τους -μικρότερα και πολύ πιο χρήσιμα- δόντια. 

Εξυπνότεροι;  

Μια από τις πιο δημοφιλείς παρανοήσεις που έχουν προκύψει από τη χρυσή εποχή του λογοτεχνικού sci-fi είναι ότι ο δείκτης της ευφυίας ενός οργανισμού είναι ανάλογος του μεγέθους του εγκεφάλου του. Οι περισσότεροι έχουμε ζωηρές αναμνήσεις από τα κόμικς και τις εικονογραφήσεις στις οποίες οι νοήμονες εξωγήινοι αλλά και οι άνθρωποι του μέλλοντος, οι οποίοι έχουν πλέον εποικίσει άλλους πλανήτες, είναι κάτι υδροκέφαλα πλάσματα με υπερμεγέθη μυαλά που ξεχειλίζουν από τα διογκωμένα κρανία τους. Οι άνθρωποι του μέλλοντος, όμως, δεν θα είναι έτσι. Ίσα, ίσα το πιθανότερο είναι ότι θα έχουν μικρότερους εγκεφάλους από τους δικούς μας. 

Σύμφωνα με όσα μας αποκαλύπτουν τα απολιθώματα, ο ανθρώπινος εγκέφαλος τριπλασιάστηκε σε όγκο τα τελευταία έξι εκατομμύρια χρόνια, αλλά σταμάτησε να μεγαλώνει πριν από περίπου 15.000 χρόνια. Έκτοτε, μάλιστα, συρρικνώνεται – οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε μικρότερους εγκεφάλους από τους αρχαίους μας προγόνους, ακόμα και από τους κοντινούς, του σκοτεινού Μεσαίωνα. Χρονικά, η διαδικασία συρρίκνωσης του μυαλού μας συμπίπτει και πάλι με την ανακάλυψη και την εξάπλωση της γεωργίας. 

Μπορεί, λοιπόν, αυτή η κάπως παράδοξη εξέλιξη να προέκυψε επειδή ως κυνηγοί και συλλέκτες είχαμε περισσότερη ανάγκη από μνήμη, προκειμένου να χαρτογραφούμε τα δέντρα, τις πηγές, τις φωλιές και τις παγίδες ολόκληρων περιοχών. Μπορεί ξαφνικά, ως καλλιεργητές, να αρχίσαμε να καταναλώνουμε λιγότερες πρωτεΐνες και λίπη, υλικά που μπορούν να χτίσουν και να συντηρήσουν έναν ευτραφή εγκέφαλο (είναι γνωστό ότι ο εγκέφαλος είναι ενεργοβόρο όργανο – καταναλώνει το 20% του ημερήσιου θερμιδικού μας προϋπολογισμού). Ή μπορεί απλά ο άνθρωπος των σύγχρονων κοινωνιών να χρειάζεται λιγότερο εγκέφαλο. Κάποτε, όλα τα μέλη της φυλής έπρεπε να έχουν πολλές δεξιότητες προκειμένου να επιβιώσουν. Όλοι τα έκαναν όλα. Σήμερα οι περισσότεροι εξειδικευόμαστε σε έναν ή σε μερικούς τομείς και τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνουν άλλοι άνθρωποι, που έχουν διαφορετικές εξειδικεύσεις. Ο πολιτισμός μάς έχει απαλλάξει από αγγαρείες ή από την ανάγκη να κάνουμε πράγματα που δεν μας ενδιαφέρουν, αλλά μας έχει κάνει και πιο μονοδιάστατα όντα. 

Το πιο πιθανό, όμως, είναι ότι ο εγκέφαλός μας απλώς προσαρμόζεται. Είναι γνωστό πχ, ότι ο εγκέφαλος του Νεάντερταλ ήταν μεγαλύτερος από εκείνων του Homo Sapiens, αλλά ο κύριος όγκος του ήταν απασχολημένος με το να ρυθμίζει την όραση και να συντονίζει την κίνηση του Νεάντερταλ. Τα κέντρα που θα του επέτρεπαν μια καλύτερη γλωσσική επικοινωνία ή μεγαλύτερη επιδεξιότητα στη χρήση εργαλείων ήταν λιγότερο ανεπτυγμένα. Δεν είναι καθόλου δεδομένο, λοιπόν, ότι η συρρίκνωση του εγκεφάλου μας συνεπάγεται και απώλεια ευφυίας. στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι το μέγεθος που μετράει – οι ελέφαντες και οι όρκες έχουν μυαλά πολύ μεγαλύτερα απ’ τα δικά μας.  

Μπορεί απλώς να μας συμβαίνει ό,τι κάνουμε εμείς στα κομπιούτερ μας: διατηρήσαμε στο ακέραιο τη δυνατότητα να υποδεχόμαστε, να επεξεργαζόμαστε και να συνθέτουμε πληροφορίες, αλλά το κάνουμε με λιγότερους και μικρότερους νευρώνες – επεξεργαστές. 

Μια ενδιαφέρουσα και κάπως ενοχλητική διαπίστωση είναι ότι παράλληλα με τους δικούς μας εγκεφάλους μικραίνουν και οι εγκέφαλοι των κατοικίδιων ζώων. Τα πρόβατα έχασαν το 24% της εγκεφαλικής τους μάζας από τότε που εξημερώθηκαν. Για τις αγελάδες η απώλεια ήταν της τάξης του 26%, για τα σκυλιά 30%. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η εξημέρωση τους απάλλαξε από το άγχος του να σκέφτονται κάθε μέρα πού θα βρουν φαγητό και πώς θα προφυλαχτούν από τους λύκους και τ’ άλλα θηρία. Το μόνο που έχουν να κάνουν από την ώρα που ξυπνούν μέχρι την ώρα που πάνε για ύπνο, είναι ν’ ακολουθούν το κοπάδι. Μήπως, όμως, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σε μας, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε ή απλά χωρίς να θέλουμε να το παραδεχτούμε; Ζούμε σε μεγαλουπόλεις μαζί με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους με τους οποίους συνάπτουμε στη διάρκεια της ζωής μας χιλιάδες σημαντικές ή ασήμαντες και παροδικές σχέσεις. Η επιβίωσή μας ανάμεσά τους μας υποχρεώνει να είμαστε εξωστρεφείς, ανεκτικοί και -αναγκαστικά- περισσότερο κομφορμιστές. Από το πρωί που ξυπνάμε μέχρι την ώρα που πάμε για ύπνο, ακολουθούμε, αποφεύγουμε, συγχρωτιζόμαστε ή χειραγωγούμε το κοπάδι μας. 

Πανομοιότυποι 

Οι φυλές όπως τις γνωρίζουμε σήμερα (λευκοί, μαύροι, κίτρινοι κλπ), διαμορφώθηκαν όταν πλέον ο homo sapiens είχε κυριαρχήσει και είχε εποικίσει ολόκληρο τον πλανήτη. Μεγάλες ομάδες ανθρώπων βρέθηκαν απομονωμένες, περικυκλωμένες από ερήμους, ωκεανούς, ορεινούς όγκους, παγετώνες και τεράστιες αποστάσεις και ανέπτυξαν τα χαρακτηριστικά που απαιτούσε κάθε φορά η προσαρμογή στο τοπίο, στο κλίμα, αλλά και στο κοινωνικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε – στον τρόπο ζωής και στα πρότυπα της ομορφιάς που αναπτύχθηκαν σε κάθε περιοχή. 

Σήμερα οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί και τα κάθε είδους όρια -γεωφυσικά, φυλετικά, θρησκευτικά κλπ- έχουν καταργηθεί. Οι άνθρωποι αναμειγνύονται. Αυτή η ανάμειξη συνέβαινε έτσι κι αλλιώς τους τελευταίους αιώνες των αυτοκρατοριών και της αποικιοκρατίας, αλλά πλέον λειτουργούμε πρακτικά σαν να είμαστε ένας παγκόσμιος πληθυσμός. Κάθε πιθανός παρτενέρ απέχει από μας το πολύ μία – δυο πτήσεις. Είναι εύκολο να συναντηθούμε, να συνευρεθούμε σεξουαλικά και να αναπαραχθούμε. 

Αυτό ίσως οδηγήσει στην ομογενοποίηση του είδους μας. Στη δημιουργία ενός υβριδικού ανθρώπου που θα συνδυάζει αφρικανικά, ευρωπαϊκά, αυστραλιανά, ασιατικά και αμερικανικά χαρακτηριστικά, τα οποία σταδιακά θα δημιουργήσουν ένα γενετικό καλούπι. Κοινώς: θα μοιάζουμε όλοι μεταξύ μας ή τουλάχιστον θα προσεγγίζουμε εμφανισιακά ένα κοινό πρότυπο, έναν παγκόσμιο μέσο όρο. 

Το πρώτο που θα μας συμβεί είναι ότι το δέρμα μας σκουρύνει μεσοσταθμικά. Εδώ και δεκαετίες οι πληθυσμοί των αφρικανικών χωρών πολλαπλασιάζονται, ενώ οι λευκοί πληθυσμοί του δυτικού κόσμου συρρικνώνονται. Είναι, λοιπόν, θέμα χρόνου τα γονίδια των μαύρων Homo Sapiens να επικρατήσουν σε ποσοστό επαρκές ώστε να αλλάξει ο μέσος χρωματικός τόνος του δέρματος της ανθρωπότητας. Τα υπόλοιπα θα τα αναλάβει η Σεξουαλική Επιλογή, η οποία αναμένεται να αποτελέσει τον βασικό κινητήρα της εξελικτικής διαδικασίας, από τη στιγμή που ο ανθρώπινος πολιτισμός αδρανοποίησε τις άλλες φόρμες της Φυσικής Επιλογής. Όταν ισχύσει αυτό, θα γίνουμε όλοι πιο όμορφοι και γοητευτικοί, αλλά με τον ίδιο τρόπο, υπακούοντας στη νόρμα της Σεξουαλικής Επιλογής αλλά και στις πιέσεις των media που θα προωθούν όλο και πιο εντατικά πολύ συγκεκριμένα πρότυπα ομορφιάς, επιτυχίας κλπ. 

Ο H.G. Wells έχει ήδη περιγράψει έναν τέτοιο κόσμο υβριδίων. Στη «Μηχανή που Ταξιδεύει στον Χρόνο», οι ανώτερες τάξεις μετά από πολλές γενιές στις οποίες αναπαράγονταν μεταξύ τους εξελίχθηκαν στους όμορφους αλλά κάπως άχρηστους Ελόι, ενώ οι εργάτες και τα κατώτερα στρώματα απέγιναν οι κακοφτιαγμένοι αλλά καταφερτζήδες Μόρλοκ. Δεν χρειάζεται, όμως, να φτάσουμε μέχρι την επιστημονική φαντασία για να ενισχύσουμε τη θεωρία των υβριδίων. Τα διλήμματα που θέτει σήμερα η ευγονική μάς ανοίγουν ένα παράθυρο σ’ αυτόν τον αβέβαιο κόσμο. 

Στις μέρες μας, οι γενετιστές που ασχολούνται με την τεχνητή γονιμοποίηση μπορούν με έναν προεμφυτευτικό έλεγχο να γνωρίζουν το φύλο, το χρώμα, τη χρωμοσωμική ισορροπία και τη γονιδιακή προδιάθεση ενός εμβρύου όσο αυτό είναι ακόμα στο εργαστήριο, στην κατάσταση της βλαστοκύστης. Αν στο μέλλον αυτές οι πληροφορίες γίνουν διαθέσιμες στους γονείς των εμβρύων κι εκείνοι έχουν τη δυνατότητα να προγραμματίζουν την εμφάνιση, την ευφυΐα και τη μακροζωία των παιδιών τους, το πιθανότερο είναι πώς θα το κάνουν. Τα ψηλά, ευφυή και αγέραστα παιδιά θα αποκτήσουν απογόνους που θα τους μοιάζουν και η Φυσική Επιλογή θα αναλάβει ξανά δράση, ώστε στο απώτερο μέλλον να τους μοιάζει όλη η ανθρωπότητα. Ακόμα κι αν τα γονίδια της αριστείας δεν δημιουργήσουν σταδιακά ένα νέο ανθρώπινο είδος, είναι βέβαιο ότι θα διαμορφώσουν έναν διαφορετικό, υβριδικό homo sapiens. 

Διαφορετικοί 

Η τεχνολογία αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στο ανθρώπινο evolution. Ακόμα κι αν δεν αποκτήσουμε κάποτε συμβιωτική σχέση με τις μηχανές και δεν εξελιχθούμε σε cyborgs, οι μηχανές θα επηρεάσουν καθοριστικά το γονιδίωμά μας. Οι υπολογιστές και το διαδίκτυο δημιουργούν ήδη ένα νέο είδος πίεσης στη Σεξουαλική Επιλογή μας. Πολλά ζευγάρια γνωρίζονται online. Εξελιγμένοι αλγόριθμοι ευθύνονται για επιτυχημένα ή λιγότερο επιτυχημένα matches και όλο και περισσότεροι άνθρωποι γύρω μας κάνουν ό,τι μπορούν προκειμένου να επωφεληθούν στον μέγιστο βαθμό από τους υπολογισμούς τους. Αυτή η σχέση έχει αρχίσει να γίνεται αμφίδρομη: ικανοποιούμε τις παραμέτρους του αλγόριθμου, προκειμένου εκείνος να ικανοποιήσει καλύτερα τις σεξουαλικές, συναισθηματικές ή κοινωνικές μας ανάγκες. Ακούγεται δυστοπικό, αλλά σε κάποιο βαθμό συμβαίνει ήδη: ένας ψηφιακός κώδικας αποφασίζει ποιος γενετικός κώδικας θα κληροδοτηθεί στις επόμενες γενιές. 

Υπάρχουν και τα πολύ δυσοίωνα αλλά ευτυχώς όχι πολύ επιστημονικά τεκμηριωμένα σενάρια για το πού μας οδηγεί εξελικτικά η τεχνολογία. H Maple Holistics, για παράδειγμα, κατασκεύασε τη φρικτή Mindy, ένα τρισδιάστατο μοντέλο ανθρώπου που θα έχει γεννηθεί 100 περίπου χρόνια μετά από εμάς και θα έχει προσαρμοστεί γενετικά στη χρήση mobile συσκευών. H Minty έχει καμπούρα, αλλά δεν έχει λαιμό, για να κοιτά απρόσκοπτα σε οθόνες. Έχει μικρότερο εγκέφαλο αλλά παχύτερο κρανίο και διπλό αμφιβληστροειδή που την προστατεύουν από τις ακτινοβολίες και μόνιμο σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα. Σίγουρα δεν θέλουμε να γίνουμε σαν τη Mindy. 

Εξίσου αποτροπιαστικός ήταν και ο Graham, το τρισδιάστατο γλυπτό σε φυσικό μέγεθος που δημιουργήθηκε κατά παραγγελία του Υπουργείου Συγκοινωνιών της Αυστραλίας, προκειμένου να αποκτήσουμε μια εικόνα του πώς θα μοιάζουν οι άνθρωποι αν εξελιχθούν με τρόπο που θα τους επιτρέπει να επιβιώνουν από αυτοκινητικά ατυχήματα. Παράξενη ιδέα, τρομακτική υλοποίηση. Σίγουρα δεν θέλουμε να γίνουμε σαν τον Graham. 

H τεχνολογία, επίσης, είναι αυτή που θα μας βοηθήσει να αποικίσουμε άλλους πλανήτες όταν πλέον θα έχουμε ξεζουμίσει τον δικό μας. Εννοείται ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί στο σώμα μας αν χρειαστεί να προσαρμοστεί σε βάθος πολλών γενεών στις συνθήκες ζωής ενός πλανήτη όπως ο Άρης, με λιγότερη βαρύτητα, λιγότερο οξυγόνο και πολύ περισσότερο κρύο. Η απομόνωση σε τόσο ιδιαίτερα και αφιλόξενα περιβάλλοντα θα οδηγήσουν τον άνθρωπο σε πρωτόγνωρες προσαρμογές. Η Φυσική Επιλογή θα επιστρέψει θριαμβεύτρια και -ποιος ξέρει;- σε βάθος χιλιετιών μπορεί να φέρει μαζί της ένα ή περισσότερα νέα είδη ανθρώπων. 

• 

• 

• 

Η επιστήμη δεν ασχολείται σοβαρά με αυτές τις προοπτικές – κανένας ερευνητής δεν θα προχωρήσει σε αφορισμούς και προφητείες που μπορεί να επιβεβαιωθούν ή να διαψευσθούν σε ορίζοντα εκατομμυρίων ετών. Μια εξελικτική έκπληξη, πάντως, δεν είναι εκτός της συζήτησης. 

Σε πρόσφατη έκθεσή του, ο Τόμας Μάιλουντ, καθηγητής βιοπληροφορικής στο πανεπιστήμιο του Άαρχους της Δανίας, διατύπωσε τη ρηξικέλευθη ιδέα ότι σωματικά και κατασκευαστικά, ο Homo Sapiens μπορεί να ακολουθήσει μια αντίστροφη εξελικτική πορεία. Ο υπερπληθυσμός και το στρίμωγμα στις γιγάντιες μητροπόλεις του μέλλοντος ίσως οδηγήσουν στη δημιουργία ανθρώπων που θα καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο και θα χρειάζονται λιγότερη ενέργεια και λιγότερους φυσικούς πόρους για να επιβιώσουν. Τα απολιθώματα δεν αποκλείουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο: η εξέλιξη των ειδών δεν είναι συνεχής ούτε γραμμική. Δεν ακολουθεί μία μόνο κατεύθυνση. Οι οργανισμοί στο πέρασμα των χιλιετιών μπορεί να μεγαλώσουν ή να μικρύνουν. 

Αυτό που σίγουρα είναι μονόδρομος για την εξελικτική πορεία των ειδών είναι η περιπλοκότητά τους. Όλοι οι οργανισμοί, άσχετα από την εξέλιξη της φυσιολογίας τους, όσο περισσότερο επιβιώνουν τόσο πιο σύνθετοι γίνονται. Αναπτύσσουν όλο και πιο θαυμαστές δεξιότητες και προσαρμοσμένες συμπεριφορές. Με μια λέξη, προοδεύουν. Ο Homo Sapiens τα έχει πάει αντικειμενικά πολύ καλά σ’ αυτόν τον τομέα. Έχει προοδεύσει πολύ. Τόσο, ώστε να έχει σήμερα την πολυτέλεια και την προμηθεϊκή ευθύνη να κατευθύνει ο ίδιος την πρόοδό του. Κι εδώ είμαστε. Σε ένα σταυροδρόμι στο οποίο, δυστυχώς, τα απολιθώματα δεν μπορούν να μας φανούν χρήσιμα. Καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις για ζητήματα που δεν έχουν απασχολήσει κανέναν άνθρωπο πριν από μας. 

Ξέρουμε ότι η εξέλιξή μας θα συνεχιστεί, αλλά συνειδητοποιούμε ότι για πρώτη φορά τα γονίδιά μας θα αλλάξουν κατευθυνόμενα όχι μόνο από βιολογικούς κώδικες, αλλά και από μιμητικές διαδικασίες και τεχνολογικές πιέσεις. Για να καταφέρουμε να ακολουθήσουμε και σ’ αυτήν τη συγκυρία τον δρόμο της προόδου, θα χρειαστεί να επιστρατεύσουμε όλες μας τις γνώσεις και τις δεξιότητες, όλες τις νοητικές και σωματικές μας ικανότητες, αλλά και κάτι ακόμα. Ένα νέο χαρτί που θα διαταράξει τη διαμορφωμένη ισορροπία στην παρτίδα. 

“Κάποιοι εκτιμούν ότι αυτήν τη φορά, δίπλα στην προνομιακή μας ανατομία και την εξελιγμένη μας νόηση, θα πρέπει να ρίξουμε στη μάχη την παραγνωρισμένη και για πολύ καιρό αδρανοποιημένη συναισθηματική μας νοημοσύνη. Στο σημείο που βρισκόμαστε, αυτή μοιάζει να είναι η μόνη λογική πρόοδος για το ανθρώπινο είδος.” 

Όπως προειδοποιεί ο Σουηδός φιλόσοφος Νικ Μπόστρομ στο δυστοπικό δοκίμιό του The Future of Human Evolution, αν δεν προοδεύσουμε προς τα εκεί, αν αφήσουμε την εξέλιξή μας να ακολουθήσει τον μονόδρομο που επιβάλλει ο τεχνολογικός πολιτισμός, κινδυνεύουμε να χάσουμε ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης υπόστασής μας. «Το χιούμορ, η αγάπη, το παιχνίδι, η τέχνη, ο χορός, η φιλοσοφία, η λογοτεχνία, η φιλία, οι άσκοπες συζητήσεις, η ραστώνη των διακοπών και το σεξ που δεν στοχεύει στην αναπαραγωγή, είναι δραστηριότητες που ανταποκρίνονται σε προδιαθέσεις ενσωματωμένες στο εξελικτικό μας παρελθόν. Είναι κρίσιμο να διατηρήσουμε ενεργές αυτές τις προδιαθέσεις σε ένα μέλλον στο οποίο ο ισχυρός που θα επιβιώνει θα είναι αυτός που θα μπορεί να εκτελεί ρομποτικά -με τον τρόπο των μηχανών- πολύωρη υπερεξειδικευμένη εργασία επαναληπτικής φύσης, με στόχο τη βελτίωση του όγδοου δεκαδικού ψηφίου ενός οικονομικού προϋπολογισμού». 

Μπορεί, λοιπόν, στην πραγματικότητα να μην έχουμε επιλογές ή διλήμματα. Στο επόμενο εξελικτικό στάδιο ο homo sapiens θα είναι ένα πλάσμα με ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση ή ένα μη ανθρώπινο πλάσμα.